Qua thời gian người Việt có cách đón Tết khác nhau, nhưng giá trị văn hoá cốt lõi thì vẫn không thay đổi.
Trao đổi với VnExpress nhân dịp Tết Kỷ Hợi 2019, nhà nghiên cứu
dân tộc học Nguyễn Văn Huy cho rằng, người trẻ hiện nay có nhiều cách
đón Tết nhưng không vì thế mà ý nghĩa ngày Tết bị mai một.
- Tết Nguyên đán ở nước ta có nguồn gốc từ đâu, thưa ông?
- Trước đây, với người Việt thì vụ mùa tháng Tám là vụ quan trọng nhất.
Nên Tết cơm mới vào tháng này hay còn gọi là Tết mùa thu có ý nghĩa đặc
biệt quan trọng. Sau khi thu hoạch, gặt hái xong, người dân cúng thần
lúa, cầu mong mảnh ruộng nương tốt tươi. Nhiều nghi lễ được tổ chức
trong dịp này và cũng là dịp để thanh niên trai, gái hát giao duyên với
nhau. Đây có thể coi là Tết đầu tiên của người Việt.
 |
|
Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Huy. Ảnh: CTV
|
Đến nay, nhiều nơi ở đồng bằng Bắc Bộ vẫn còn giữ âm hưởng của Tết mùa
thu qua các lễ hội với nhiều nghi lễ truyền thống. Nhiều dân tộc thiểu
số Việt Nam cũng ăn Tết cơm mới thay vì Tết Nguyên đán. Thời điểm ăn Tết
của mỗi dân tộc phụ thuộc vào thời gian thu hoạch mùa màng.
Nhưng từ khi nước ta bị phong kiến Trung Quốc đô hộ, trải qua 1.000 năm
Bắc thuộc, Tết Nguyên đán hay còn gọi là Tết mùa xuân bắt đầu thâm nhập
vào đời sống người Việt. Nó ngày càng có vị trí quan trọng. Ở các đô
thị, Tết mùa xuân được coi trọng hơn và dần ảnh hưởng đến vùng nông
thôn.
Ở nước ta cũng như Trung Quốc, trước đây việc phân chia thời gian dựa
trên sự vận hành của mặt trăng. Mỗi tháng bắt đầu vào một ngày của tuần
trăng mới. Và năm cũng khởi đầu vào tuần trăng mới đầu tiên. Người ta
đặt tên lễ này là tiết Nguyên đán như những buổi rạng đông của sự khởi
đầu về thời gian và mùa xuân.
- Tết Nguyên đán có ý nghĩa như thế nào với đời sống người Việt từ xưa đến nay?
- Từ khi du nhập vào Việt Nam, trải qua thời gian, Tết Nguyên đán giữ
vai trò rất đặc biệt, trở thành thành tố văn hoá quan trọng trong đời
sống tinh thần người Việt.
Trong tâm thức người Việt, Tết là dịp rất đặc biệt để gửi gắm niềm tin
và hi vọng. Dù là người già, trẻ, giàu, nghèo, nông thôn, thành thị cũng
đều háo hức chờ đón sự mới mẻ, nhìn vào tương lai, mong muốn những điều
tốt đẹp cho bản thân, gia đình. Những hoạt động ngày Tết như người lớn
mừng tuổi trẻ nhỏ, đốt pháo, treo câu đối đỏ... đều xuất phát từ mong
muốn tốt lành cho một năm mới.
Tết là khoảng thời gian mà con người đồng cảm, chia sẻ với nhau. Hiếm
khi chúng ta bắt gặp sự đồng cảm như vậy trong xã hội, từ gia đình, dòng
họ, làng xóm đến cộng đồng rộng lớn hơn. Gần đây, việc đón giao thừa ở
nơi công cộng cũng là cách mọi người nhân rộng sự chia sẻ, đồng cảm với
nhau. Những người xa lạ, không quen biết nhưng vào thời khắc đón giao
thừa cùng nhau họ gửi đến nhau lời chúc tốt đẹp, trong sự vui vẻ, phấn
khởi. Sự đồng cảm ngày Tết là sự đồng cảm vĩnh cửu, ngày càng phát
triển. Đây là một trong những giá trị cốt lõi của Tết khiến con người
xích lại gần nhau hơn.
Một giá trị nữa của Tết Nguyên đán mà chỉ có ở phương Đông đó là dịp để
người sống thể hiện tình cảm với ông bà, bố mẹ và những người đã khuất.
Vào tối 30, chúng ta thắp hương mời ông bà tổ tiên về ăn tết, vì chúng
ta tin rằng những ngày tết, những người đã khuất ấy vẫn về quan sát
chúng ta. Đây là dịp để con cháu trong gia đình bày tỏ lòng hiếu lễ với
bề trên.
- Trải qua thời gian, Tết Nguyên đán từ xưa đến nay đã thay đổi ra sao?
- Tết Nguyên đán từ xưa đến nay có nhiều thay đổi. Nhưng những giá trị
cốt lõi như trên thì không thay đổi. Sự thay đổi của ngày Tết bây giờ
chỉ là cách đón tết, cách thể hiện tình cảm và niềm hi vọng.
Đơn cử Tết của người Việt gắn liền với câu chuyện gói bánh chưng. Bản
thân hoạt động này là giá trị văn hoá phi vật thể có ý nghĩa quan trọng.
Trước đây thì mỗi dịp Tết đến, nhà nào cũng phải chuẩn bị gạo nếp, thịt
lợn, đỗ xanh... để tự tay gói bánh chưng. Rồi cả nhà cùng thức đêm để
trông nồi bánh ấy. Nhưng bây giờ nhiều nhà không gói nữa mà đi mua bánh.
Đó là sự khác nhau của Tết xưa và nay. Nhưng điều này không làm ngày
Tết nhạt nhoà hay mất ý nghĩa. Bởi giá trị cốt lõi của bánh chưng ngày
Tết vẫn còn. Mâm cúng gia tiên đêm giao thừa với bất cứ gia đình nào
cũng không thể thiếu bánh chưng.
Hoặc ngày Tết trước đây người người, nhà nhà phải rồng rắn đi đến mọi
nhà chúc nhau. Nhưng bây giờ người ta giản tiện đi và châm chước cho
nhau chuyện đó.
Bây giờ nhiều người nói thanh niên nhạt nhoà với Tết vì tranh thủ dịp
này đi du lịch, thay vì về nhà đón Tết. Nhưng cần nhìn rộng ra, Tết là
dịp nghỉ ngơi của mỗi người sau một năm làm lụng vất vả. Điều quan trọng
là Tết vẫn nằm trong tâm thức, tư duy của mỗi người Việt Nam. Dù đi du
lịch, họ vẫn hướng về gia đình, ông bà, tổ tiên, vẫn gửi đến nhau những
lời chúc tốt đẹp. Giá trị Tết là hi vọng vì thế vẫn không mất đi.
Bối cảnh xã hội thay đổi khiến cách đón Tết của mỗi người cũng thay đổi.
Tôi không nghĩ rằng Tết vì thế mà bị mai một. Những giá trị cơ bản của
Tết vẫn được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác gìn giữ.
 |
|
Người Hà Nội sắm đào đón Tết Nguyên đán Kỷ Hợi 2019. Ảnh: Giang Huy
|
- Việc đón Tết của người Việt hiện nay còn những điều gì chưa đẹp, cần thay đổi và giá trị nào cần gìn giữ lâu dài?
- Xã hội vận hành theo quy luật, những điều gì không còn phù hợp sẽ bị
đào thải. Những việc không đẹp trong ngày Tết cũng vậy, khi không còn
phù hợp sẽ không tồn tại được lâu.
Hiện nay tôi thấy nhiều nơi ăn Tết vẫn còn giữ hủ tục như đánh bạc, rượu
bia, cỗ bàn quá nhiều. Việc này gây nguy hại rất lớn, không chỉ làm mất
giá trị ngày Tết mà còn ảnh hưởng khiến nhiều gia đình tan gia, bại
sản, tai nạn giao thông gia tăng.
Đặc biệt, ngày Tết là dịp để nhiều người thể hiện sự cầu mong thái quá.
Họ đi lễ hội chỉ nhằm mục đích tranh giành nhau ấn, lộc để cầu mong may
mắn, thăng quan tiến chức, làm ăn phát đạt. Hoặc việc khác mà ai cũng
nhìn rõ là người dân đốt vàng mã ngày càng nhiều. Vàng mã bây giờ không
còn đơn giản và mang ý nghĩa đốt tượng trưng như trước đây. Người ta làm
vàng mã đủ thể loại nhà lầu, xe hơi, tiền đô... để đốt. Đây cũng là cơ
hội để thầy bói, thầy cúng... hành nghề lan truyền sự mê tín trong cộng
đồng.
Hoặc Tết là dịp nhiều người có chức, có quyền lợi dụng để tìm mọi cách
biếu xén quà cáp cấp trên. Những món quà không chỉ mang ý nghĩa chúc
nhau những điều tốt lành nữa mà nặng giá trị vật chất, nhằm trục lợi.
Đó là những hành vi cực đoan thái quá ngày Tết mà người Việt cần xoá bỏ.
Những điều tốt đẹp của ngày Tết chỉ nên xuất phát từ tâm mỗi người và
làm sao giữ mọi thứ thật bình thường, thì ngày Tết mới có ý nghĩa thực
sự.
Như trên tôi đã nói, với người Việt, ngày Tết có ba giá trị cốt lõi là
hi vọng, sự đồng cảm và hiếu lễ. Đó là những giá trị muôn thủa của ngày
Tết mà người Việt cần gìn giữ, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ
khác. Dù điều kiện kinh tế, xã hội mai sau có khác như thế nào, cách đón
Tết, ăn Tết, chơi Tết cũng thay đổi, nhưng những giá trị ấy không thay
đổi.
- Nhiều năm vừa qua cứ mỗi dịp Tết đến là xảy ra cuộc tranh luận về
việc có nên bỏ Tết Nguyên đán để gộp vào Tết dương lịch hay không. Ông
nghĩ sao?
- Tết Nguyên đán là di sản đặc trưng của Việt Nam và một số nước Đông Á.
Đây là di sản phi vật thể tiêu biểu của người Việt. Nên tôi cho rằng
không nên bỏ Tết Nguyên đán. Nếu bỏ Tết Nguyên đán là đi ngược lại đường
lối gìn giữ, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, bỏ đi một phần di sản
quan trọng trong tâm thức người Việt.
Những ý kiến đề nghị bỏ Tết Nguyên đán thường lấy ví dụ câu chuyện Nhật
Bản đã bỏ Tết cổ truyền từ mấy thế kỷ trước. Nhưng tôi cho rằng ví dụ
này chưa thuyết phục. Bởi hoàn cảnh Việt Nam bây giờ và Nhật Bản trước
đây khác nhau. Và ai có thể dám chắc người Nhật không hối tiếc về quyết
định ấy.
Hoặc nhìn sang nước láng giềng Trung Quốc, mỗi dịp Tết Nguyên đán là cả
nước lại đến kỳ xuân vận với hàng trăm triệu người di cư. Nhưng họ vẫn
giữ Tết Nguyên đán đến ngày nay.
Năm 1924, học giả Phạm Quỳnh có viết bài về Tết và khẳng định, nếu được
hỏi có nhập Tết âm vào Tết dương thì ông quyết bỏ phiếu giữ lại Tết âm
lịch. Từ ngày xưa, những học giả lớn nước nhà đã đặt ra câu chuyện này
và có câu trả lời rồi.
Nói Tết Nguyên đán ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội chỉ là sự
biện minh. Nếu biết phát huy giá trị ngày Tết, đây còn là dịp để chúng
ta kích thích sự phát triển kinh tế, xã hội, du lịch.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét